Το κάπνισμα και ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) είναι και οι δύο γνωστοί παράγοντες κινδύνου για καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, αλλά υπάρχουν άφθονα στοιχεία που δείχνουν ότι μπορούν να αλληλεπιδράσουν για να αυξήσουν ακόμη περισσότερο τον κίνδυνο προσβολής από την ασθένεια, σύμφωνα με μελέτη επιστημόνων του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο (USP) στη Βραζιλία και του Πανεπιστημίου της Χιλής. Ένα άρθρο σχετικά με τη μελέτη δημοσιεύεται στο International Journal of Molecular Sciences.
Τα αποτελέσματα της μελέτης αποσαφηνίζουν πτυχές των μοριακών μηχανισμών που εμπλέκονται στον καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, ανοίγοντας το δρόμο για νέες στρατηγικές πρόληψης και θεραπείας ή άλλες παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να ωφελήσουν τους ασθενείς.
Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου είναι μια ομάδα καρκίνων του στόματος, της μύτης, των ιγμορείων, των αμυγδαλών, του λαιμού και του θυρεοειδούς. Επηρέασε περίπου 830.000 ανθρώπους παγκοσμίως το 2020, προκαλώντας τον θάνατο άνω του 50%. Στη Βραζιλία προκάλεσε σχεδόν 21.000 θανάτους το 2019, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου (INCA). Ιστορικά μιλώντας, οι κύριες αιτίες του ήταν το αλκοόλ, ο καπνός και η κακή στοματική υγιεινή, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες ο HPV έχει γίνει ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου, ειδικά για τους νεότερους ανθρώπους και τους σχετικά εύπορους ασθενείς. Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου είναι πλέον ένας από τους ταχύτερα ανερχόμενους τύπους καρκίνου που σχετίζονται με τον HPV στον κόσμο.
«Αντί να συνεχίσουμε να αναλύουμε ξεχωριστά το κάπνισμα και τον HPV ως ογκογόνους παράγοντες, ξεκινήσαμε να επικεντρωθούμε στην πιθανή αλληλεπίδρασή τους» αναφέρει ο Enrique Boccardo, προτελευταίος συγγραφέας του άρθρου και καθηγητής στο Τμήμα Μικροβιολογίας στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο (ICB-USP) στη Βραζιλία.
«Τόσο το κάπνισμα όσο και ο HPV σχετίζονται με αυξημένο οξειδωτικό στρες και βλάβες στο DNA, οι οποίες είναι παράγοντες καρκίνου και, σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες, μπορούν να ρυθμίσουν την δισμουτάση υπεροξειδίου 2 [ SOD2 ], έναν υποτιθέμενο βιοδείκτη κακοήθειας καρκίνου του στόματος και άλλων ασθενειών που σχετίζονται με τον HPV».
Οι ερευνητές διεξήγαγαν πρώτα in vitro πειράματα για να αναλύσουν στοματικά κύτταρα που εξέφραζαν τις ογκοπρωτεΐνες HPV16, E6 και E7 [ που δείχνουν μόλυνση από HPV] και εκτέθηκαν σε συμπύκνωμα καπνού τσιγάρων. Τα επίπεδα του SOD2 και της βλάβης του DNA βρέθηκαν να αυξάνονται σημαντικά σε σύγκριση με τους μάρτυρες, υποδεικνύοντας επιβλαβή αλληλεπίδραση μεταξύ του HPV και του καπνού του τσιγάρου. Τα κύτταρα ελέγχου εξέφρασαν λιγότερο SOD2 από τα κύτταρα που εξέφρασαν E6 και E7 ή τα κύτταρα που εκτέθηκαν στον καπνό του τσιγάρου, ενώ τα κύτταρα που εξέφρασαν τις ογκοπρωτεΐνες και εκτέθηκαν στον καπνό του τσιγάρου εξέφρασαν περισσότερο SOD2 από ό, τι και τα δύο, υποδεικνύοντας αλληλεπίδραση μεταξύ της παρουσίας γονιδίων HPV και του καπνού του τσιγάρου.
Το δεύτερο στάδιο του έργου περιελάμβανε ανάλυση γονιδιωματικών δεδομένων από 613 δείγματα στον Άτλαντα του Καρκινικού Γονιδιώματος (TCGA), ένα δημόσιο αποθετήριο που περιέχει τις γενετικές μεταλλάξεις που ευθύνονται για τον καρκίνο (που προέρχονται από αλληλούχιση γονιδιώματος και βιοπληροφορική). Οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στην ανάλυση των μεταγραφών SOD2 για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματα.
Αφετηρία
"Αν και οι in vitro μελέτες λαμβάνουν χώρα σε τεχνητό περιβάλλον, αποτελούν σημείο εκκίνησης για την κατανόηση του τι συμβαίνει σε πιο σύνθετα μοντέλα και θα μπορούσαν να μας επιτρέψουν στο μέλλον να παρέμβουμε αντικειμενικά με κάποιο όφελος", δήλωσε ο Boccardo. «Για παράδειγμα, ο εμβολιασμός κατά του HPV είναι επί του παρόντος διαθέσιμος μόνο από το SUS [Sistema Unico de Saude, το εθνικό σύστημα υγείας της Βραζιλίας] για παιδιά ηλικίας 9-14 ετών, επειδή μελέτες έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά του κατά των παθολογιών των γεννητικών οργάνων, αλλά πιστεύω ότι θα πρέπει να είναι δυνατό να εξεταστεί η επέκταση της ηλικιακής ομάδας προκειμένου να αποφευχθούν ασθένειες σε άλλες ανατομικές περιοχές».
Ειδικά αυτή η μελέτη, πρόσθεσε, μεταφράζει τα αποτελέσματα που λαμβάνονται στο εργαστήριο σε κλινική ανάλυση ξεπερνώντας την «αχίλλειο πτέρνα» της βασικής έρευνας, που είναι η δυσκολία πρόσβασης σε ανθρώπινα δείγματα, χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις που οδηγούν στη δημιουργία βάσεων δεδομένων για ανθρώπινα δείγματα όπως αυτή που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη. Αυτές οι βάσεις δεδομένων περιλαμβάνουν ανάλυση RNA και πρωτεϊνικής έκφρασης, καθώς και δεδομένα που συλλέγονται για μεγάλες περιόδους.
"Το επόμενο βήμα θα ήταν να αυξηθεί η πολυπλοκότητα του μοντέλου που χρησιμοποιείται, αναλύοντας το λειτουργικό ερώτημα στο πλαίσιο της φυσιολογικής έκφρασης των ιικών πρωτεϊνών, όπου ο υποκινητής του HPV ρυθμίζει στην πραγματικότητα την έκφραση των Ε6 και Ε7", δήλωσε ο Boccardo. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε, για παράδειγμα, ότι γεγονότα όπως οι φλεγμονώδεις διεργασίες δεν μπορούν να παρατηρηθούν in vitro, αλλά είναι γνωστό ότι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην έκβαση της νόσου».