Một nghiên cứu quốc tế quy mô lớn vừa công bố những kết quả đáng lo ngại, cho thấy mối liên hệ trực tiếp giữa việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến (UPF) và nguy cơ tử vong sớm có thể phòng ngừa được.
Phân tích dữ liệu từ các cuộc khảo sát dinh dưỡng quốc gia và số liệu tử vong tại 8 quốc gia bao gồm Australia, Brazil, Canada, Chile, Colombia, Mexico, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ, nghiên cứu này chỉ ra rằng tỷ lệ tử vong sớm tăng lên đáng kể tương ứng với tỷ lệ năng lượng mà thực phẩm siêu chế biến chiếm trong khẩu phần ăn hàng ngày của mỗi người. Nghiên cứu mới, được đăng tải trên tạp chí American Journal of Preventive Medicine do Elsevier xuất bản, càng củng cố lời kêu gọi hành động toàn cầu nhằm giảm tiêu thụ UPF, thông qua các chính sách quản lý và tài khóa nhằm thúc đẩy môi trường sống lành mạnh hơn.
Thực phẩm siêu chế biến là các sản phẩm công nghiệp ăn liền hoặc chỉ cần làm nóng, được tạo ra chủ yếu từ các thành phần chiết xuất từ thực phẩm hoặc tổng hợp trong phòng thí nghiệm, chứa rất ít hoặc không có thực phẩm nguyên bản. Những sản phẩm này đang dần thay thế các loại thực phẩm và bữa ăn truyền thống được chế biến từ nguyên liệu tươi và chế biến tối thiểu.
Tiến sĩ Eduardo Augusto Fernandes Nilson, nhà điều tra chính của nghiên cứu từ Tổ chức Oswaldo Cruz (Fiocruz), Brazil, giải thích rằng tác động của UPF lên sức khỏe vượt xa ảnh hưởng của từng thành phần dinh dưỡng riêng lẻ như hàm lượng muối, chất béo chuyển hóa hay đường cao. Quá trình chế biến công nghiệp làm thay đổi bản chất thực phẩm và việc sử dụng các thành phần nhân tạo, bao gồm chất tạo màu, hương liệu và chất tạo ngọt nhân tạo, chất nhũ hóa cùng nhiều phụ gia và chất hỗ trợ chế biến khác, đều góp phần vào tác động tiêu cực này. Do đó, việc đánh giá tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân liên quan đến tiêu thụ UPF cho phép ước tính tổng thể ảnh hưởng của quá trình chế biến thực phẩm công nghiệp lên sức khỏe con người.
Khác với các nghiên cứu trước đây thường tập trung vào các yếu tố nguy cơ dinh dưỡng cụ thể thay vì mô hình ăn uống tổng thể, nghiên cứu hiện tại đã mô hình hóa dữ liệu từ các khảo sát dinh dưỡng đại diện quốc gia và dữ liệu tử vong ở 8 nước để liên kết các mô hình ăn uống, có xét đến mức độ và mục đích của quá trình chế biến thực phẩm công nghiệp, với tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân.
Tiến sĩ Nilson làm rõ thêm về mô hình tính toán: "Chúng tôi đầu tiên ước tính mối liên hệ tuyến tính giữa tỷ lệ UPF trong khẩu phần ăn và tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân, kết quả là cứ mỗi 10% gia tăng tỷ lệ UPF trong chế độ ăn sẽ làm tăng 3% nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân". Dựa trên các nguy cơ tương đối này và dữ liệu tiêu thụ thực phẩm thực tế tại các quốc gia (dao động từ 15% tổng năng lượng nạp vào ở Colombia đến hơn 50% ở Hoa Kỳ), nhóm nghiên cứu xây dựng mô hình ước tính rằng tỷ lệ tử vong sớm do mọi nguyên nhân có thể phòng ngừa được do tiêu thụ UPF dao động từ 4% ở các nước tiêu thụ ít UPF đến gần 14% ở các nước tiêu thụ nhiều nhất. Ví dụ cụ thể, vào năm 2018 tại Hoa Kỳ, có khoảng 124.000 ca tử vong sớm được cho là do tiêu thụ UPF.
Việc tiêu thụ nhiều thực phẩm siêu chế biến đã được chứng minh có liên quan đến 32 bệnh lý khác nhau, bao gồm bệnh tim mạch, béo phì, tiểu đường, một số loại ung thư và trầm cảm. Đây là lần đầu tiên một nghiên cứu ước tính được gánh nặng tử vong sớm do mọi nguyên nhân từ việc tiêu thụ UPF ở nhiều quốc gia khác nhau, cho thấy tỷ lệ tử vong quy trách nhiệm là đáng kể ở mọi nơi và việc giải quyết vấn đề tiêu thụ UPF cần trở thành ưu tiên dinh dưỡng công cộng toàn cầu.
Tiến sĩ Nilson lưu ý một xu hướng đáng quan ngại: trong khi ở các nước thu nhập cao, mức tiêu thụ UPF vốn đã cao nhưng tương đối ổn định trong hơn một thập kỷ qua, thì ở các nước thu nhập thấp và trung bình, mức tiêu thụ lại liên tục gia tăng. Điều này có nghĩa là gánh nặng tử vong hiện tại có thể cao hơn ở các nước phát triển, nhưng nó đang ngày càng gia tăng ở các quốc gia khác. Phát hiện này nhấn mạnh sự cấp thiết phải có các chính sách trên toàn cầu nhằm hạn chế tiêu thụ UPF, đồng thời khuyến khích các mô hình ăn uống truyền thống dựa trên thực phẩm tươi sống và chế biến tối thiểu tại địa phương.