We kennen de luiaard als een traag, in bomen hangend dier dat zelden haast heeft, amper eet en nog minder vaak poept. Maar ooit liep er een reuzenversie op Aarde rond, zo groot als een olifant en met genoeg kracht om bomen te ontbladeren met zijn tong.
Nieuw onderzoek ontrafelt het evolutionaire mysterie van de kolossale grondluiaard en waarom die zo’n 11.000 jaar geleden voorgoed van de aardbodem verdween.
De wereld telt tegenwoordig nog maar twee luiaardsoorten. Moderne luiaards wegen zo’n 6 kilo en zijn volledig aangepast aan het leven in bomen. Maar hun verre voorouders waren uit heel ander hout gesneden. Sommige luiaards verruilden miljoenen jaren geleden de boomtoppen voor het leven op de grond en groeiden uit tot ware giganten. De Megatherium bijvoorbeeld kon wel 3,5 meter hoog worden en woog meer dan 3500 kilo. “Ze zagen eruit als grizzlyberen, maar dan vijf keer zo groot”, zegt hoofdonderzoeker Rachel Narducci van het Florida Museum of Natural History.
Prehistorische krachtpatser
Haar team analyseerde DNA van fossielen en levende soorten en vergeleek meer dan 400 fossielen uit musea wereldwijd. Hun doel was om erachter te komen hoe er zoveel verschillende soorten luiaards konden ontstaan: van boombewoners van 14 kilo tot de kolossen van 4000 kilo en 6 meter lang, de grootste landzoogdieren ooit.
De reden waarom moderne boombewonende luiaards zo klein zijn, ligt voor de hand: dit heeft alles te maken met de zwaartekracht. “Bomen hebben een strikte gewichtslimiet”, zegt Narducci. Takken breken af als het gewicht te groot wordt. Voor wie zich tussen het bladerdak beweegt, is het dus evolutionair noodzakelijk om klein te blijven. En hoewel luiaards valpartijen tot 30 meter kunnen overleven, is klein zijn toch wel de veiligste en succesvolste strategie.
Grondluiaards hadden geen last van brekende takken. Sommigen groeiden dan ook uit tot monsterlijke beesten die hun eigen holen uitgroeven in rotswanden met hun enorme klauwen. Fossielen met krassen in grotten in Noord-Amerika zijn daar nog steeds de stille getuigen van. Kleinere soorten zoals de Shasta-luiaard gebruikten natuurlijke grotten, die ook dienst deden als toilet. In een grot bij Lake Mead vonden onderzoekers in 1936 zelfs een 6 meter dikke laag bestaande uit fossiele drollen van luiaards, vleermuizen en ratten.
Klimaat- en habitatverandering als katalysator
Maar waarom werden sommige soorten dan reusachtig en andere niet? Uit het onderzoek komt vooral het klimaat en de habitat naar voren als redenen. De wetenschappers combineerden fossielen, DNA en meetgegevens van honderden botten en wisten zo een evolutionaire stamboom op te bouwen die teruggaat tot 37 miljoen jaar geleden, naar het oudste dier dat nog voor een oerluiaard kan doorgaan: een grondluiaard zo groot als een wolf die in Argentinië rondliep, genaamd Pseudoglyptodon.
Twintig miljoen jaar lang veranderde de lichaamsgrootte van luiaards nauwelijks. Tot de aarde vijftien miljoen jaar geleden opeens opwarmde, waarschijnlijk door langdurige vulkaanuitbarstingen in het huidige noordwesten van de VS. Hierdoor krompen de luiaards. Meer warmte betekende meer bossen en dus meer ruimte voor kleinere boombewoners. Klein zijn helpt ook bij het omgaan met hitte: een fenomeen dat we vaker zien in de biologie. Toen het klimaat daarna weer begon af te koelen, veranderden de luiaards opnieuw. Ze werden weer groter, want een groter lichaam houdt de warmte beter vast en is efficiënter in koude, voedselarme gebieden. Grote luiaards verspreidden zich tot in Canada, Peru en zelfs in zee: de Thalassocnus paste zich aan en leidde een grotendeels aquatisch bestaan. De evolutie gaf hem dichte ribben voor drijfvermogen en een lange snuit om zeewier te eten.
Apex-predator homo sapiens
De reuzensoorten beleefden hun piek tijdens de ijstijden van het Pleistoceen. Maar vanaf 15.000 jaar geleden ging het snel bergafwaarts. Dat moment valt verdacht goed samen met de komst van de mens in Noord- en Zuid-Amerika. De enorme luiaards, traag en slecht bewapend, waren een makkelijke prooi. Ooit was hun reusachtige lijf een pre, maar nu luidde het hun ondergang in.
Ook de laatste boombewonende soorten konden niet aan de mens ontsnappen. Op de Caribische eilanden hielden twee soorten nog stand tot ongeveer 4500 jaar geleden, net toen in Egypte de eerste piramides verrezen. Kort daarna stierven ook zij uit.
Jeannette Kras